Hazırlayan: Murat ALTIN

___

Rusya yaptırımları sonrası yeniden gündeme gelen SWIFT sistemi nedir, nasıl çalışır? Bir kolaylık mı, yaptırım silahı mı? Cevapları Dosya’mızda...

___

Rusya’nın “Demir Adamı” Vladimir Putin, 24 Şubat’ta şafak öncesi bir televizyon konuşmasında, ulusunun kendini güvende hissedemeyeceğini açıkladı ve hemen Ukrayna işgalini başlattı. Dehşet içinde bakan Batı, NATO’nun her türlü askerî müdahalesini dışlamış ve geniş bir yaptırım yelpazesi başlatarak Rusya’nın ekonomisini, finans kurumlarını ve önde gelen iş insanlarını hedef alarak ekonomik savaşı başlatmış durumda. Bunlar arasında, belirli petrol rafineri teknolojilerinin, Rus finans kurumlarının ve Putin'in kendisi de dâhil olmak üzere belirli kişilerin varlıklarının dondurulması için ihracatın yasaklanması yer alıyor. Ancak, Rusya’ya uygulanan belki de en güçlü yaptırım, belirli bankaların dünya çapında bir finansal mesajlaşma sistemi olan SWIFT sistemine erişimini reddetme kararıdır.

SWIFT, Dünya Çapında “Bankalararası Finansal Telekomünikasyon Derneği”dir. Kullanıcıları arasında doğru ve güvenli bir şekilde para transferi talimatları gönderen ve alan geniş bir mesajlaşma ağıdır. 1973'te kuruldu ve merkezi Brüksel, Belçika'da olmasına rağmen, ilk ve büyük veri merkezi Virginia, ABD'de bulunuyor. SWIFT aslında herhangi bir ödeme olanağı veya nakit tutmaz, bir ödeme sistemi değildir. Daha ziyade, günde 5 trilyon dolarlık ödeme talimatlarıyla günde 42 milyon mesaj tutarındaki ödemelerin mesaj talimatlarını aktaran bir platformdur.

Peki, SWIFT nasıl çalışır?

Bir örnekle işleyişi anlatalım: Diyelim ki ben, işim gereği SWIFT sisteminin düzenli bir kullanıcısıyım. Ham petrol tedarikçilerimden birine ödeme yapmam gerektiğinde, şirketimin hesabı olan Ankara, Türkiye’deki X Bankasına, tedarikçimin New York, ABD’deki Wells Fargo Bankasına ödeme göndermesi talimatını veriyorum. X Bankası, bilgisayar ağı üzerinden SWIFT referans numaralarını ve ISBN kodlarını kullanarak SWIFT aracılığıyla Wells Fargo’ya para transferi talimatı gönderiyor. Wells Fargo, dijital defterlerini kredilendiriyor, Doğu bankalarının defterlerini borçlandırarak dâhili bilgisayarları aracılığıyla ödemeye izin veriyor. Olay bu.

Teleksten Bilgisayarlara

SWIFT’in ortaya çıkmasından önce, dünyanın finans kurumları teleks makinelerine bağlı kaldı. Bankalar hataya meyilli teleks mesajlarının uzun talimatlarını yazdılar. Bir bankanın adresi kaçırılmışsa veya yanlışsa, bu hata ödemenin başarısız olmasına yol açar. Bu sistemde, sınır ötesi bir işlem genellikle ondan fazla teleks mesajının değiş tokuşunu gerektirir ve bu da süreci maliyetli ve zaman alıcı hâle getirir. Bugün SWIFT, her kullanıcıya benzersiz kod (SWIFT Kodu) sağlar ve özel bir mesaj türleri kümesine (MT) sahiptir. Bu yüzden artık kullanıcıların uzun mesajlar yazmasına gerek yok ve insan hatası olasılığı çok düşük.

SWIFT’in kökenleri, 1960’larda bankaları meşgul eden acil sorunlara bir çözüm bulmakta yatıyordu; pazar erişimi, işlem verimliliği, insan hatası, sağlamlık ve güvenlik. Bugün 200’den fazla ülke ve bölgeden yaklaşık 12.000 kullanıcısı olan yaklaşık 2.500 kurum sınır ötesi ödemeler için SWIFT platformunu kullanmaktadır. SWIFT’teki günlük mesaj alışverişi günde yaklaşık 42 milyon ve büyüyor.

SWIFT’i Silahlaştırma

21. Yüzyılın başından itibaren, bir dizi ülke SWIFT’i dünya genelindeki ülkeleri ve bireyleri hedef alan bir finansal silah olarak kullandı. Amerika’nın teröre karşı savaşı sırasında, onun Dış Varlık Kontrol Ofisi (OFAC), SWIFT ağlarının blok listesine yerleştirilen birçok kişiye yaptırım uyguladı.

Örneğin; OFAC yaptırım listesinde birçok “Usame” olduğu için, ismi “Usame” olan ve dış ticaretle uğraşan birçok kişi, farklı ülkelerdeki tedarikçilerinin çoğuna ödeme yapamadı. OFAC listesindeki “Usamelerden” biri olmadığını kanıtladıktan sonra ancak tedarikçilerine ödeme talimatları gönderebildi.

SWIFT’e erişimi reddedilen ilk ülke İran oldu. İran nükleer programı nedeniyle ABD ve Avrupa’daki müttefikleri tarafından yaptırıma maruz kaldığında SWIFT ile de bağlantısı kesilmişti. 2017’de SWIFT, Kuzey Kore bankalarının erişimini iptal etti.

Rusya’nın 2015’te Kırım ve Doğu Ukrayna’yı işgali sırasında, ABD ve İngiltere, Almanya’nın itirazları sonrasında Rusya’yı SWIFT’in dışına çıkarılacağı konusunda tehdit etti, ancak hiçbir zaman uygulanmadı. 2 Mart 2022’de, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin arka planında, AB, Rusya’nın sınır ötesi iş yapma yeteneğini bozmak amacı ile ABD, İngiltere ve Kanada ile birlikte bazı Rus bankalarını SWIFT’ten yasakladı.

SWIFT yasağı ne kadar zarar verir?

SWIFT, geniş bir finansal kurumlar ağıdır ve dünyaya ödeme talimatlarının hızlı, verimli ve uygun maliyetli bir şekilde tamamlanabileceği sağlam bir sistem sağlar. Bu aynı zamanda dünyanın son derece entegre olduğu ve ani faaliyetlerden kaynaklanan istenmeyen sonuçların ortaya çıkabileceği anlamına da gelir.

Rusya örneğinde yedi banka SWIFT’den men edildi ve bu nedenle uluslararası piyasalara doğrudan erişimleri olmayacak. Bu, bu bankaları kullanan bireylerin ve şirketlerin; ulusal sınırlar dışından borç almak veya yatırım yapmak için, ihracatın tahsilatını almak ve/ya ithalatın ödemesini yapmak için daha çok zor zamanlarının olacağı anlamına gelir.

Bu bankalar için alternatifler mevcut. Mesala; mesajlaşma uygulamalarını ve e-postaları kullanabilirler, ancak bunlar daha pahalıya mal olur ve güvensizdir. Rusya, Çin’in Sınırötesi Bankalararası Ödeme Sistemi’ni (CIPS - Cross-Border Interbank Payment System) kullanabilir, ancak bu, SWIFT sistemi gibi sağlam değildir ve dünya ödeme işlemlerindeki payı sadece %3 olan Yuan üzerinden işlem yapar.

İran SWIFT’den men edildiğinde, petrol ihracatının yarısını ve son 5 yılda toplam dış ticaretinin %330’unu kaybederek dolar cinsinden petrol ticareti yapamadı. Ek olarak, bu yasaklar dünyanın en büyük enerji alıcısı olduğu için Çin için de sorun yarattı.

SWIFT sistemi ABD’ye benzersiz bir avantaj sağlıyor. Amerika’nın yerel para birimi dolar, SWIFT istatistiklerine göre ödemelerin %40’ında kullanılıyor, yani dünya çapında yerel para biriminin kullanımına müdahale edip yasaklar koyabiliyor. ABD istihbarat teşkilatları uzun süredir SWIFT sistemini izliyor. Der Spiegel, 2013 yılında Ulusal Güvenlik Ajansı’nın (NSA - National Security Agency) bankacılık işlemlerini SWIFT aracılığıyla geniş çapta izlediğini bildirdi. NSA, işlem bilgilerini güvenli bir şekilde göndermek için binlerce banka tarafından kullanılan SWIFT ağındaki verileri yakalar ve saklar. Edward Snowden tarafından sızdırılan belgelere göre; SWIFT bir ‘hedef’ti. Belgeler, NSA’nın “çok sayıda bankadan gelen SWIFT yazıcı trafiğini” okumak da dâhil olmak üzere çeşitli yöntemler kullanarak SWIFT’i gözetlediğini ortaya koydu.

SWIFT Değiştirilebilir mi?

Hem Rusya hem de Çin, küresel finans söz konusu olduğunda ABD’nin baskın konumunu görebiliyor ve her ikisi de; özellikle şimdi silah olarak da kullanılan mevcut Batı egemen düzenini değiştirmek istediklerini belirtiyorlar. Rusya’nın merkez bankası, 2018’de Finansal Mesajların Transferi Sistemi (SPFS - System for Transfer of Financial Messages) adlı kendi SWIFT sürümünü başlattı. Daha sonra 2019’da Çin de, Sınır Ötesi Bankalar Arası Ödemeler Sistemi (CIPS) olan kendi SWIFT’ini devreye aldı.

Şu anda 9 ülkeden 3388 banka, yaklaşık 340 yerli kullanıcıyla Rusya’nın SPFS’sine bağlı. Rusya’nın yerel ödemelerinin %20’si bu yerel sistemden geçiyor. Çin’in CIPS sistemi, dünya çapında 104 ülke ve bölgeyi kapsayan 128.888 katılımcıya sahiptir. Her iki sistem de SWIFT kadar yaygın değil ve her ikisi de daha maliyetli. Hatta Rusya’nın SPFS’si diğer sistemler kadar da güvenli değil.

Bazıları SWIFT’e alternatif olarak kripto para birimini lanse etti. Kripto para birimlerinin avantajı, SWIFT’in merkezileştiği bir ortama bağlı kalmayan bir yapıya sahip olmasıdır. Kuzey Kore gibi ülkeler, kripto paraları çalmak için bilgisayar korsanları istihdam ederek bu kripto parayı kullanırlar. Kuzey Koreli bilgisayar korsanları, 2018’deki bir siber soygun sırasında SWIFT güvenlik sistemini baltalayarak 101 milyon dolar çaldıklarında SWIFT’i küçük duruma düşürdüler.

Şu an için bu alternatif ödemeli mesajlaşma hizmetleri SWIFT’in değiştirilmesi yerine tamamlayıcıdır. Ancak ABD’nin SWIFT’i silah olarak kullanması ve şimdi Rusya gibi bir siyasi gücü kısıtlamasıyla bu, birçok hidrokarbon tüketicisini CIPS ve SPFS’ye katılmaya itebilir.

Para Birimine Göre SWIFT İşlemleri

**Aralık 2021'de SWIFT üzerinden işlenen küresel ödemelerin para birimine göre payı (işlem değerine göre)**

**USD\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_%40,51**

**EUR\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_%36,65**

**GBP\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_%5.89**

**CNY\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_%2.70**

**JPY\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_%2.58**

**AUD\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_%1.27**

**HKD\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_%1.17**

**…**

**RUB\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_%0.21**

Sonuç olarak;

SWIFT küresel ekonomide kilit bir rol oynamaktadır ve Rusya ve Çin gibi büyük ülkeler alternatifler için sızlansa da, SWIFT şu an için yerinden edilemez. Rus şirketleri ithalat ödemeleri yapmak için başka yollar bulmak zorunda kalacaklarından Rus vatandaşları SWIFT’ten men edilmenin acısını hissedecekler. Bununla birlikte, Rusya bir süredir beklenmedik durumlar için çalışıyor ve kısa vadede bu fırtınayı atlatmak için iyi bir konumda. AB doğalgazının yaklaşık %45’ini Rusya’dan ithal ederken, Rusya’nın bu durumu kendi yararına kullanması gerekiyor. Entegre küresel ekonomide faaliyet yapmanın maliyeti, gözden düştüğünüzde veya bağımsız olmaya karar verdiğinizde, küresel kurallara dayalı düzenin, sistemin yaratıcıları tarafından sizi kontrol etmek ve kısıtlamak için kullanılabilmesidir.

Râşidî Hilâfet Devleti gibi gerçek bir alternatif, kendi sistemi ve tasarımıyla ortaya çıkana kadar, sömürgeci Batı ve halkları her zaman herkese karşı ekonomik avantaja sahip olacaktır.